फूर्सदय् वइगु बिचाः व किपू नगरपालिकाया निर्णय

- बसन्त महर्जन

मनूतय् ज्या मन्त धायेवं वा फूर्सदया इलय् थीथी कथंया बिचाः वयाच्वनी । इपिं अल्याख विचाःत मध्येय् म्वाःमी मदुगु हे आपाः जुइ अले थुपिं याकनं ल्वमंना नं वनी । धाइनापं दु, ज्या मन्तकि मनूत वेँय् चायेयः । अझ थथे नं धाइ- ज्या मदयाः खिचाया सँ खाः जुल । फूर्सदया इलय् वइगु अल्याख विचाः न्ह्याबलें ध्वंसात्मक हे जुइ धयागु ला मदु तर सिर्जनात्मक नं जुइमखु । किपू नगरपालिकाया छुं न्हि न्ह्यः च्वंगु न्हापांगु वोर्ड वैठकं किपूया लँ व चुकया नां शहीदपिनिगु नामं छुइगु धकाः याःगु निर्णय नं थुगु हे प्रकृतिया जकं मखुला ? शहीदपिनिगु नां क्वकया ज्या यायेगु बांमलाःगु मखुसां थासय् मलात ला धया थें च्वं अले थ्व निर्णय फूर्सदया इलय् पिदंगु म्वा:मदुगु विचाः र भचा न्ह्यच्यूगु पलाः जक जूगुलिं थुकिं गुलित नकारात्मक असर लाकी धकाः विचाः यायेमाःगु पक्ष नं दु ।
शहीदपिनिगु नामं थन थी थी ज्याखँ न्ह्याथासं जुयाच्वं । स्कूल, कलेज, पार्क आदि जक मखु शहरया नां नापं शहीदया नामं छुयेगु याः । वास्तवय् शहीद धैगु भावना नाप सम्वन्धित खँ खः । शहीदया हना थुकथं हे जक जुइ धयागु मदु, मेमेगु कथं नं जुइफु । थन थाय् लाक हे शहीदपिनिगु नां दुरुपयोग जुइगु नं उत्तिकं संभावना दु । राजनीतिया ख्यलय् स्वार्थपूर्तीया निंति शहीदया नां छ्यलाच्वनेफु छाय्धाःसा शहीद सम्वन्धि खँ नाप जनताया भावना तसकं हे सतिना च्वनी । तर वस्तुगत ढंगं बिचाः याना वनेगु खः धैगु जूसा न्ह्याग्गुं ज्या शहीदया नामं हे जक यायेमाः धैगु आग्रह कोरा भावुकता जक खः धयां छुं मपाः । थन अज्याःगु नं आपालं खँ दु, गुगु शहीदया भावना स्वयां च्वय् लाइ । थ्व विषयय् ताः हाकलं कुला मच्वंसे छगू न्ह्यसलं क्वचायेके -शहीद थहाँ वं कि राष्ट्र ? थ्व न्ह्यसः किपू नगरपालिका दुने हे जक मखुसे नगरपालिकां पिनेयात नं सान्दर्भिक जू । थ्व किपू नगर पालिकाया मौलिक सोच मखु, मेगु थासं प्रभावित खः । थज्याःगु प्रभाव 'फेशन'या रुपय् मेमेथाय् नं न्यनाच्वंगु दु ।
किपू थौंन्हय् जक नीस्वंगु न्हूगु वस्ती मखु । थौं नगरपालिका खःसा म्हिगः गांया रुपय् झीसं स्यू । तर आपाःसिनं सी मखु किपूया दर्जा मध्यकालय् हे नगरपालिकाया ल्याखय् लाः । इतिहास स्वयेबलय् किपूया स्थापना लिच्छविकालिन जुजु शिवदेव द्वितीयं याःगु थें च्वनेफु तर उम्ह जुजुं ला थन छु छुं सुधार जक याःगु खः । किपू थें हे थ्वया लिक लिक च्वंगु नगां, पांगा, भाजंगाः, चोभाः, तौदह लागा आदि, थुपिं फुक्क प्राचिन वस्तीत थौंकन्हय् किपू नगरपालिका दुने लाः । मेलम्चीया लः काठमाडौं उपत्यकाय् हयेया निंति ज्या जुयाच्वंगु झीसं स्यू अले छुं दँ लिपा मेलम्चीया लः थन थ्यनी । थुकिया अर्थ थ्व मखु कि थ्वयां न्ह्यः थ्व उपत्यकाय् आवादी हे मखु अथवा दःसां लः हे मत्वंसे मनूत म्वानाच्वंगु खः । सु प्रधानमन्त्रीया पालय् मेलम्चीया लः थ्यनी व हे प्रधानमन्त्रीं काठमाडौं उपत्यकाय् मानव सभ्यताया स्थापना याःगु नं जुइमखु । पाय्छि थ्व हे उदाहरण किपूया निंति नं लागू जुइ । इतिहासया उषाकालय् हे अस्तित्वय् दुगु किपूया प्राचिनता किपूमितय्गु जक सम्पदा मखु । अथे हे सम्पदा धैगु पर्ुखां त्वःता थकूगु जुइवं उकियात झी यथ्थे यायेदइ मखु छाय्धाःसा थ्व ला 'नासो' जक खः । थ्व नासो कन्हय्या पुस्तायात लःल्हायेगु दायित्वं झी मुक्त मखु । ल्यनाच्वंगु सम्पदायात थुलिमछि महत्व छाय् बियेमाःगु धायेबलय् ल्यनाच्वंगु सम्पदां झीगु हे इतिहास कनाच्वनी । सम्पदां झीगु अतीतया बारे जानकारी बी अले झीगु भविष्य निर्धारण यायेत ग्वाहालि यानाच्वनी । छुं नं पुलांगु वस्तीया नां, त्वाः, वहाः, वही, ननि, चुक, पुखू, देगः पःखा, ध्वाखा आदि झीगु इतिहास अध्ययनया श्रोत जुयाच्वनी । पुखूया अस्तित्व मदये धुंकूसां उकिया नां जक ल्यनाच्वन धाःसां उकिया आधारय् ततःधंगु खँ मालेकुले याये फु । किपूया हरेक खँ नं थुकथं महत्वं जाः । थज्याःगु खँयात हुयाः शहीदपिनिगु नामं न्हूगु नां छुयेगु धैगु अफगानिस्तानया वामियानय् तालिवानतय्सं बुद्धमर्ूर्ति ध्वष्ट याःथें जक जुइ ।
च्वसु ब्वब्वं वनीबलय् च्वमिलिसें असहमतपिंसं थनथाय् फी मफयाः प्वाक्क न्यने फुगु न्ह्यसः खः- अथे खःसा पूर्खाया 'नासो' कयेच्याना च्वनेत हे जक झी पाय्छि जुल ला - झी थःपिसं छुं निर्माण याये म्वाःला ? थुकथं ब्वलनीगु न्ह्यसः हे सिर्जनाया मुहान खः । सिर्जनात्मक गुण दयाः नं अनुकूल वातावरणया कारण छ्यले मफयाच्वंपिंके जक ब्वलनीगु न्ह्यसः खः थ्व । थुकिया लिसः सरल जू । लिसः खः -अथे खःसा खाली थासय् न्हूगु विकास निर्माणया ज्या शुरु यायेगु ।
किपुलिइ जक मखुसे देय्न्यंकं याये मानिगु ज्या आपालं दु । म्हिगःया आवश्यकतायात ध्यानय् तयाः यानातःगु विकास निर्माण थौं अपर्याप्त जुइधुंकल । थज्याःगु इलय् न्हू निर्माण अत्यावश्यक, मखु धैगु जूसा उकिं दीर्घकालिन असर लाकिगु अवश्यंभावी खः । विकास निर्माणय् ध्यान मतःसे पुलांगु खँय् जक हयेभुना च्वनेगु व उकिइ हे प्या थें थानाच्वनेगु सिर्जनशीलता मखु । थम्हं छुं सिर्जना मयायेगु व पूर्खाया सम्पत्ति स्यंकाः च्वनेगु धैगु पायछि अथे हे खः गथे, थम्हं छेँ दनानये भाः मखना बाः बाज्यापिसं दनातःगु छेँ दाजुकिजा दथुइ भागंथछि अंशवण्डा यायेगु नामय् धलिं इना कायेगु अले मगाः मछिं धकाः ल्वानाहाला च्वनेगु ।
थौं किपू नगर पालिकायात निगू दृष्टिकोणं स्वयेमाः, छगू ऐतिहासिक एवं साँस्कृतिक महत्व दुगु प्राचिन वस्तीत व मेगु वर्तमानर् इया निर्माण । प्राचिन वस्तीइ यायेगु ज्या धैगु पुननिर्माण, जीर्णोद्धार व मजि मगाःथाय् जक न्हूगु तर पुलांगुयात असर मलाइकथंया निर्माण । अथे हे प्राचिन वस्तीं पिने थौंयात ल्वःगु कथं न्हूगु विकास निर्माणया ज्या न्ह्याका यने ज्यू । गुलिखे थासय् लँ हे मदु । दुथाय् नं नां मात्रया जक । त्वनेगु लःया नं उत्तिकं अभाव । पार्कया अवधारण म्हिगः मदयेफु, अथे धायेवं थ्वयात थौंया परिवेशय् अस्वीकाय याये फइमखु । थज्यागु फुक्क खँय् ध्यान बिया न्ह्याकेगु हे न्हूगु विकास निर्माण खः । बरु थज्याःगु विकास निर्माणय् नां छुइत थौंया मनूत स्वतन्त्र जुइ । शहीदया नां क्वकया जक मखु ईव्यः कथं यायेज्यू ।
किपू नगरपालिकां लँ व चुकया न्हू नां छुइगु धाःगु खँ उलि प्रष्ट मजू । लँ न्ह्याथाय् नं दःसां चुक धैगु प्राचिन वस्तीइ जक दइ । अथे धायेबलय् नगरपालिकाया लक्ष्य धैगु प्राचिन वस्तीइ नं जुल । नगरपालिकाया दृष्टिदोष धैगु थ्व हे खः । नगरपालिकायाके थौंकन्हय् जक मखुसे थ्व स्वयां न्ह्यः नं थःगु क्षेत्रया इतिहास, कला, संस्कृति थें ज्याःगु ज्ञानया कमी खने दु । न्हापाया कार्यकालय् नं थुकथं हे आपालं संस्कृति हन्ताः जुइगु ज्या जूगु खःसा आः नं अज्याःगु हे निर्णयजुयाच्वनिगु धैगु गल्तीयात निरन्तरता बियाच्वनेगु जक जुइ ।
ऐतिहासिक, पुरातात्विक व साँस्कृतिक महत्वया सम्पदाप्रति च्यूताः तयेगु दायित्व लिखित व कानूनी रुपं स्थानिय निकायतय्त वियातःगु दु । अथे जुया सम्पदाया संरक्षण यायेत स्थानिय निकायत न्ह्याबलें न्ह्यचिलेमाः । तर थुपिं निकायतय्सं पलाः द्वंकल धाःसा स्थानिय जनतां कुला बी माः । तर स्थानिय निकाय जक मखुसे ज्ञानया अभावय् सरकारं नं पलाः द्वंकाः च्वनेगु याः । छुकियात सम्पदा धायेगु व छुकियात मधायेगु धकाः तिफ्याये मफयाः च्वंगु अवस्था नं लू । आधुनिकीकरणया नामय् मनूत मताहा किसि थें ब्वाँय् वनाच्वंगु दु । किपू नगरपालिका दुनेया थी थी लँ व चुकया पुलांगु हिलेगु धकाः याःगु निर्णयनं मताहाः किसि ब्वाँय् वं थें हे जक खः । थ्व प्रवृत्ति याकनं त्वःतेमाः । यदि मखु धैगु जूसा कन्हय् हाकनं छकः हू वइबलय् थनया आजुद्यः (बाघभैरव) देगः, क्वाःच्वः देगः, चिलंच्व, चोभाःया आदिनाथ देगः, गणेद्यः आदि सम्पदायात नं शहीदया नां क्वकयाः न्हूगु नां छुइगु निर्णयमयाइ धकाः धायेमफु ।