निर्वाण

बसन्त महर्जन

सिमाहः हाः थें
हाइखँग्वःत फान्ताङ फुन्तुङ, फान्ताङ फुन्तुङ

प्याःथाय् ध्वग्गी थें
खँग्वःया जंगल चकनी
अनथन मदयेक जि तनी ।

जिगु सर्बय् - निर्वाण
जि धयाम्ह हे बुद्ध
खँग्वलं अभिसप्त जि
जंगल ध्यंसा हि पुसा जुयाः ब्वलनी
खँग्वःया जंगलझन झन तना वनी ।

सिमाहः हाः थें हाइ
खँग्वःत फान्ताङ फुन्तुङ, फान्ताङ फुन्तुङ
खँग्वः ब्वलनी, ब्वलनी
मस्यु, थ्व क्रमबद्धताया अन्त्य
जि गबलय् निर्वाण जुइ ?

जिगु नुगः सर्ग: मखु

-- बसन्त महर्जन

सर्ग: चकं

व सिकं चकं

जिगु नुगः

थुलि चकं कि कय् कुनेत वाध्य जि

गनं न्हृयंकेत ।

जिगु उपस्थिति सुयां निंति पंगः जूसा

जि वाध्य जिगु कमजोरी मखु धायेत ।

कय् कुंगु नुगःजिगु मौलिकता मखु

सर्ग: स्वयां चकं जिगु नुगः ।

झीगु भाषाय् नं तसकं च्वन्ह्याःगु साहित्य सिर्जना जुयाच्व‌गु दु

- प्रा. कमलप्रकाश मल्ल

थौकन्हय् पोष्ट मोर्डनिज्म, पोष्ट स्ट्रक्चरलिज्म धकाः विभिनन किसिमयागु मुभमेन्ट ट्रेण्डत वइच्वंगु दु । थ्व ट्रेण्ड झीगु नेपालभाषा साहित्यय् नं दुहाँवःगु दु । नेपालभाषाया लेखकपिं नेपालभाषाया कविपिं खास यानाः एकदम सजग व सचेत खनेदु । जिं गनतक खना नेपालभाषय् थ्व उपमहाद्वीपय् वःगु साहित्यिक वाद, ट्रेण्ड, प्रकृतिं अक्षुण्ण मखु उकिं प्रभावित जूगु दु । झी पूर्णबहादुर वैद्यजुया कविता ब्वन धाःसा स्पष्ट जुइ, झीगु कविता नं वास्तवय् थ्व उपमहाद्वीपया छुं हे भाषागु कविता स्वया म्हो मजू । अथे हे धैथें धूस्वांया उपन्यास ब्वना दिसँ, खास याना न्हूगु पिहाँ वःगु 'निभाः' उपन्यास । थ्व उपन्यास तसकं उत्कृष्ट जू । अथे हे झीगु ऐतिहासिक नाटक, सुदर्शन भन्ते व स्व. हेमलाल जोशीजुया नाटक, जिं स्वयेबले उगु ज्वःगु नाटक नेपाली नं मदुथें च्वं । नेपाली भाषाय् यक्व लेखक दु, खः । सलंसः पत्रपत्रिका दु, उकिं यक्व गतिविधि जुयाच्वंथें च्वनिगु । झीगु भाषाय् पत्रिका नं म्हो, लेखक व पाठक नं म्हो उकिं झीगु भाषाय् छुं गतिविधि मजूथें च्वनीगु । तर वास्तवय् मखु । झीगु भाषाय् नं तसकं च्वन्ह्याःगु कविता च्वइच्वंगु दु । च्वन्ह्याःगु बाखं च्वइच्वंगु दु । तर लेखकपिं तसकं म्हो, पाठकपिं नं म्हो पत्रिका नं म्हो अथे जूगुलिं झीगु भाषाया स्तर तसकं क्वय् लाः धकाः झीत महसूस जुइगु स्वाभाविक खः ।
(पलिस्था, दँ ४, ल्या: ४, नेसं १११६)

नेपालभाषाया उत्पत्ति

-- काशीनाथ तमोट

नेपालभाषा थौं छु गुगु अवस्थाय् दु, थ्व अवस्थाय् थ्यं वयेत थुकिं थ्यंमथ्यं स्वद्वः दँया विकास यात्रा पूवंकूगु दु ।
नेपालय् ल्हाइगु प्यंगू भाषा खलःमध्ये नेपाल भाषा चीन-सँय् भाषा खलकय् लाः । मेगु भारोपीय, आग्नेय् व द्राविड भाय् खलः खः । चीन-सँय् भाषा खलकय् नं न्यासःति भाय् कचाभाय् दुगुलिइ नेपालभाषा ऐतिहासिक विकास क्रमय् प्यंगूगु थासय् लाः । नेपालभाषा (११ शदी) स्वयां पुलांगु मेगु भाषा खः बर्माभाय् (९-१० शदीनिसें) सँय् भाय् (७ शदी) चीनभाय् (इशापूर्व) खः ।
चीन-सँय् भषा खलकय् नेपाल भाषा सँय्-वर्मा मूकभाषा च्वापुगुँ (हिमाल) चीनभाय् पुचः मुनाः दःवःगु खः । नेपाल भाषा तामाङ, गुरुङ अथे हे खय् भाय् थें छथी जातिया भाय् मखु । थ्व थीथी जातितय् सामूहिक भाय् खः । थ्व समूहय् चीन सँय् खलःया च्वापुगुँ भाय् या छपुचः प्रधान जुल । इपिं सकसित स्वाइगु नां इपिं च्वंवःगु थाय् नेपाल मण्डलया नामं थुकिया नां नेपाल भाषा जुल । थ्व हे लिपा खल्हाबल्हाय् नेवार भाषा जुल । थुकथं 'नेपालभाषा' औपचारिक वा च्वया नां खःसा 'नेवाः भाय्' अनौपचिरिक वा खँल्हाबल्हाया रूप खः ।
नेपालया इतिहासय् लिच्छवि काल (इ.१८५-८७९०) स्वयां न्ह्यः च्वापुगुँ भाय् ल्हाइपिनि मू थाय् दुगु नेपाल-मण्डलय् बुद्ध (इ.पू. ६२४-५४४) या अन्तिम इलय् कपिलवस्तु ध्वस्त जुयाः अनं शाक्यत दुहाँ वल । अनं लिपा लिपा व उगु हे ताकाय् वैशाली (मुजफ्पूर)या लिच्छवि, मल्ल गणराज्य -गोरखपुर, कुशीनगर)या मल्ल देवदह (नवलपरासी) या कोली अथे हे मगध (गया, पटना) या गुप्ता, वर्मा, आदिपिं नेपाः गालय् च्वंवःगु खँ नेपालया लिच्छवि अभिलेखं यच्चुक सी दु । थकिगु प्रभावं याना नेपालय् संस्कृत लिच्छवि कालय् राजभाषा जुल धाःसा प्राकृत (मागधी) खल्हाबल्हाया भाषां जनजीवनय् थाय् काल । शासक व सरकारी वर्ग संस्कृत-प्राकृत छयलीपिं जूसां जनता सँय्-वर्माया च्वापुगुँ भाय् ल्हाइपिं जूगुलिं इपिं फुक्कं हाकनं च्वापुगुँ भाषाय् दुसू वन । इमिगु भाय् नेपाल भाषा दुने नाम खँग्वः प्रधान जुल धाःसा च्वापुगुँ भाय् क्रिया खँग्वः प्रधान जुल । लिच्छवि कालय् जूगु थ्व सम्मिलनया ज्यां प्राकृत भाषाया प्रभावं पुलांगु नेपालभाषाया संयुक्ताक्षर (गथे म्ले, खु आदि) व बद्धाक्षर (गथे-ब्रुल, दुल् आदि) स्वभावयात मुक्ताक्षरय् (गथे-मे 'जिव्हा' खु '६' वि 'सर्प', द्वल 'डाल जग्गा' आदि ) हिलाबिल ।
नेपालभाषा सँय्-वर्मा भाषाकथं बवलने फुगु स्वयेबले लिच्छवि काल स्वया न्हापा नेपालमण्डलय् आपालं सँय्-वर्मा भाषाभाषी दुगु खँ सी दु । लिच्छवि कालय् जनस्तय् भाषा थुकथं बल्लानाः नेपालभाषाय् उत्तर एसशयाइ स्वभाव प्रधान जूसां भारत पाखेया उच्च स्तरया आर्य संस्कृती बल्लानाः नेपाल संस्कृति पर्ूण्ातः दक्षिण एशियायी प्रधान जुल । थ्व हे कारण खः नेपाल भाषा चीन सँय् भाषा खलःया जुयाच्वन धाःसा नेवाः संस्कृति पूर्णतया आर्य संस्कृति आधारित जुल । संस्कृती उत्तरया ल्यंगु खँ थ्व हे खः धकाः धाये मफुनि । थुकथं दक्षिणं वःपिसं थःगु भाषा त्वःतल व उत्तरं वःपिसं संस्कृति । थ्व हे व्यावहारिक सहमति वा सम्झौता हे थौंया नेपाल भाषा व नेवाः संस्कृती खः । थुकिइ लिपा लिपा न्ह्यागु स्वाःवःसां थ्व हे नेपाल भाषा व संकृतिया विशेषताय् त“सा जुयाच्वन, सुनानं व्यागलं अस्तित्व कायम यायेमफु । थौं कन्हय् नेवाःतसें नाला वयाच्वंगु आर्य संस्कृतियात त्यासा संंस्कूति धाइपिं नेवाःत नं दयावयाच्वंगु दु । थथे तायेकेगुच्वय् न्ह्यथना नेवाः भाय् व संस्कृतिया सम्झौतायाता मथुइकुगु खः ।
नेपालभाषाया क्रियार् ईश्वीया झिंछगूगु शदी ने.सं.१५९/ इ.सं. १०३९ निसें छ्यलेगु यात । थबले थौंकन्हयया नेपालभाषाया जन्म जुल धकाः थुकइके माः । व स्वयां न्ह्यःया लिच्छवि इलय् छ्यःगु नाम खँग्व नेपालभाषाया पूर्व रुप खः । पुलांगु नेपाल भाषायात स्वनिगः स्वंगू देय् जुइन्ह्यः व लिपा तिथिकं ब्वथले ज्यू । गथे-
न्ह्यपुलां नेपालभाषा (नेसं.१५९-६०२)लिपुलां नेपालभाषा (नेसं.६०२-८८८)
थ्वयां लिपायात न्हूगु नेपालभाषा धायेफु । थ्व स्वंगुलिं कालया नेपालभाषा या थःथःगु विशेषता दु । उगु विशेषता क्यनेज्या 'पुलांगु नेपालभाषा तिथी दुगुया छुं आधार' (यलः कुलां साहित्यपाला, ने.सं. १११३) सफुतिइ जूगु दु ।
(झी पुचः स्मारिका)

बाबुराम आचार्य

बाबुराम आचार्य : गुर्खा जाति (खस, मगर तथा गुरुङ) नेपाली भित्र पर्दछ, गुर्खा भित्र नेपाली अटाउँदैन । श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहका नेतृत्वमा गुर्खा जातिले त्यस समयका नेपाली-नेवार) लार्य विजय गरेर नयाँ राज्य बनाए तापनि यस नेपाली जातिका ललित कलात्मक सभ्यता र संस्कृतिबाट पराजित भई काठमाडौंमा राजधानी गरी स्वयम् नेपाली बनेका थिए । यस तरहसंग गुर्खाहरुको साँस्कृतिक पराजय र नेपालीका सा“स्कृतिक विजयले यो नेपाली राष्ट्र बनेको हो । (बाबुराम आचार्य, 'नेपालको प्राचीन मूल संस्कृति' संस्कृति, वर्ष१, अंक १ (नेपाल साँस्कृतिक संघ, श्रीपञ्चमी २०१४०, पृ. २

Non Newar students doing well in Newa language

There are many Newar principals who run schools in the Kathmandu valley. They are seen in most of the Newa activities programs. They speak loudly in favor of Nepal Bhasa on the stages. They take out the rally for Nepal Bhasa as if they are very much fond of Nepal Bhasa. unfortunately they are the ones who are afraid to teach Nepal Bhasa in their schools. They speak in KHAS language with their children and wives. They do not have GUTs to teach Nepal Bhasa, speak Nepal Bhasa among themselves. They only want to show their faces in the masses as if they are love Nepal Bhasa lovers.

But there are many people who have courage to teach Nepal Bhasa in their schools. They do not talk HIGH or BIG & LOUD but do the things in action. They are as following:

1) Banita Agrawal never joins BHINTUNA rally but teaches Nepal Bhasa in her school.
2) Renuka Bajracharya is not a BIG enterpreneur but has got a BIG HIMMAT to
run a mother tongue based school named YALA NEWA INT'L SCHOOL.
3) Shyam Maskey never comes to stage of Nepal Bhasa programs but he manages
to teach Nepal Bhasa even to Non Newar studnets at Rastriya Ni. Ma. Bi.
4) Hira Devi Maharjan is a house wife of Balambu village. But took initiative to establish BHASTIPUR NEWA SCHOOL to presreve Nepal Bhasa through children schools.
5) Dan Sova Tuladhar proved that Nepal Bhasa can be taught in Montessori schools as well. She is teaching Nepal Bhasa in her school LASANA PRE-SCHOOL to Newars and NOn Newar children.
6) Uday Man Tamrakar runs WINTER DAY CAMP in Nepal Bhasa for children.

There are many people who really do good for Nepal Bhasa in action than talking. We have to distinguish who are genuine and who are hypocrats.

Dipak Tuladhar